Συνδικαλιστικά

Αναντίλεκτα ο ρόλος που έχει να επιτελέσει η διευθυντική ομάδα είναι πολυδιάστατος, ιδιαίτερα απαιτητικός και δύσκολος. Τα διοικητικά καθήκοντα των διευθύνσεων των σχολικών μονάδων, όπως αυτά καταγράφονται τόσο στις οδηγίες έναρξης κάθε σχολικής χρονιάς, όσο και στις εγκύκλιες οδηγίες που σχεδόν καθημερινά προωθούνται στα σχολεία, επιβεβαιώνουν τον μεγάλο φόρτο εργασίας που υπάρχει και τον τεράστιο αριθμό ζητημάτων που καθημερινά καλούνται να διαχειριστούν.

Η διευθυντική ομάδα των σχολείων, καλείται καθημερινά να διαχειριστεί τις τεράστιες απαιτήσεις του σύγχρονου σχολείου και να ισορροπήσει ανάμεσα στην απλή διεκπεραίωση και στην ουσιαστική διοίκηση-ηγεσία. Οι απαιτήσεις που απορρέουν από τη θέση, τόσο του Διευθυντή όσο και του Βοηθού Διευθυντή, είναι πολλαπλές και πολυσύνθετες.

Σαφέστατα, η εργατικότητα, οι ικανότητες και οι γνώσεις της διευθυντικής ομάδας συνδέονται άρρηκτα με τον τρόπο λειτουργίας της σχολικής μονάδας, την ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης, το κλίμα και τις σχέσεις ανάμεσα στο προσωπικό και στον μαθητικό πληθυσμό και άλλα. Ο Διευθυντής αποτελεί τον επικεφαλής ενός σχολείου και, όπως είναι φυσικό, όταν η Διεύθυνση λειτουργεί σωστά, τότε και η σχολική μονάδα θα λειτουργήσει με σωστό τρόπο.

Αβίαστα προκύπτει ο συνειρμός πως η υποστήριξη της διευθυντικής ομάδας έπρεπε να είναι σημαντική προτεραιότητα για τους αρμόδιους και την Πολιτεία, κάτι το οποίο δυστυχώς δεν ισχύει στον επιθυμητό βαθμό. Η ελλιπής στήριξη δεν επηρεάζει μόνο τη διευθυντική ομάδα αλλά το πρόβλημα αντανακλάται στο υπόλοιπο εκπαιδευτικό και βοηθητικό προσωπικό του σχολείου αλλά και στη λειτουργία της σχολικής μονάδας. Η στήριξη της διευθυντικής ομάδας για να είναι ουσιαστική και να έχει αποτέλεσμα πρέπει να περιλαμβάνει μια σειρά από μέτρα, κάποια από τα οποία παραθέτουμε στη συνέχεια:

• Επιμόρφωση: Τα διοικητικά στελέχη της εκπαίδευσης πρέπει να έχουν ευκαιρίες άμεσης κατάρτισης, από την πρώτη στιγμή της προαγωγής τους ή ακόμη και πριν την προαγωγή. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της ακαδημίας εκπαιδευτικής ηγεσίας η οποία θα βοηθήσει τους συμμετέχοντες και τις συμμετέχουσες να έρθουν σε επαφή με το θεωρητικό υπόβαθρο καθώς και να αναπτύξουν τις απαραίτητες διοικητικές και οργανωτικές ικανότητες και δεξιότητες.
• Διοικητικός χρόνος διευθυντών και βοηθών διευθυντών: Αξίζει να σημειωθεί πως το 1/3 περίπου του χρόνου των Διευθυντών και τα 2/3 περίπου του χρόνου των Βοηθών Διευθυντών αφιερώνεται σε διδακτικά καθήκοντα, γεγονός που δυσχεραίνει σε πολύ μεγάλο βαθμό το πολυσχιδές τους έργο. Επιβάλλεται να μπει σαφές χρονοδιάγραμμα, σταδιακής μείωσης των διδακτικών τους καθηκόντων με αντίστοιχη αύξηση του διοικητικού χρόνου. Η επιχειρηματολογία υπέρ της αύξησης του διοικητικού χρόνου είναι ιδιαίτερα πλούσια και έχει αναλυθεί σε προηγούμενο άρθρο[1]. Είναι δε καταγεγραμμένη η παραδοχή εκ μέρους του ΥΠΑΝ πως τα καθήκοντα της διευθυντικής ομάδας (τα οποία αποτυπώνονται και στους νέους υπό συζήτηση κανονισμούς λειτουργίας Δημοτικής Εκπαίδευσης) είναι ιδιαίτερα αυξημένα και πως ο διοικητικός χρόνος πρέπει να αυξηθεί.
• Διοικητικός χρόνος διευθυνόντων και διευθυνουσών σε μικρά σχολεία: Τα πλείστα καθήκοντα και απαιτήσεις της διεύθυνσης ενός σχολείου εξακολουθούν να υφίστανται, ακόμη και σε πιο μικρά σχολεία. Για τον λόγο αυτό ο διοικητικός χρόνος που δίνεται στους εκπαιδευτικούς που διευθύνουν και διοικούν αυτά τα σχολεία πρέπει να είναι επαρκής και να θεσμοθετηθεί.
• Αύξηση διοικητικών θέσεων: Την ίδια στιγμή σημειώνουμε ότι παρουσιάζεται πολύ σοβαρό θέμα υποστελέχωσης σε διευθυντικό προσωπικό στα Νηπιαγωγεία και στα Ειδικά Σχολεία. Yπάρχει μεγάλος αριθμός διθέσιων νηπιαγωγείων που διευθύνονται από απλή νηπιαγωγό αντί βοηθό διευθύντρια και πολυθέσιων νηπιαγωγείων που διευθύνονται από βοηθό διευθύντρια αντί διευθύντρια. Συγκεκριμένα, τη φετινή σχολική χρονιά, λειτούργησαν 96 διθέσια και 89 πολυθέσια νηπιαγωγεία. Επομένως, οι διευθυντικές οργανικές θέσεις θα έπρεπε να είναι τουλάχιστον αντίστοιχες, σε σύγκριση με 69 θέσεις Βοηθού Διευθύντριας και 48 θέσεις Διευθύντριας που υπάρχουν αυτή τη στιγμή. Παράλληλα, με την επικείμενη επέκταση της Δημόσιας Προδημοτικής εκπαίδευσης από την ηλικία των τεσσάρων και την αύξηση του αριθμού των παιδιών και των τμημάτων στα δημόσια νηπιαγωγεία, η ανάγκη αύξησης των διοικητικών θέσεων είναι ακόμη πιο επιτακτική.
• Διοικητικός χρόνος σε μονοθέσια σχολεία: Φέτος λειτούργησαν 87 μονοθέσια νηπιαγωγεία, στα οποία δε δόθηκε χρόνος για τα διοικητικά και οργανωτικά καθήκοντα τα οποία εκτελούν οι διευθύνουσες. Το ΥΠΑΝ οφείλει να διαθέσει μία τουλάχιστον διδακτική ώρα ημερησίως, για διοικητικά καθήκοντα στα μονοθέσια νηπιαγωγεία.
• Γραμματειακό προσωπικό: Το γραμματειακό προσωπικό είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την οργάνωση μια σχολικής μονάδας και ένα απαραίτητο στήριγμα στο οποίο βασίζεται η διεύθυνση του κάθε σχολείου. Το γραμματειακό προσωπικό πρέπει να έχει πλήρη παρουσία στα δημοτικά και παράλληλα να αυξηθούν οι ώρες γραμματειακής υποστήριξης στα νηπιαγωγεία.
• Καταπολέμηση γραφειοκρατίας: Η τεχνολογία έχει αλλάξει άρδην την ενημέρωση και την επικοινωνία των σχολείων με το ΥΠΑΝ. Σε αρκετές περιπτώσεις τα σχολεία βομβαρδίζονται με εγκυκλίους και οδηγίες με ιδιαίτερα απαιτητικά χρονοδιαγράμματα. Η μείωση των αχρείαστων εγκυκλίων και η αμεσότητα στην αμφίδρομη επικοινωνία σχολείων και ΥΠΑΝ είναι αναγκαία. Παράλληλα, πρέπει να επιδιωχθεί αξιοποίηση της τεχνολογίας και σε άλλους τομείς έτσι ώστε να απλοποιηθούν πολύπλοκες και χρονοβόρες διαδικασίες. Όλες οι ηλεκτρονικές διαδικασίες των σχολικών μονάδων (π.χ. ηλεκτρονική καταγραφή για ανάγκες σε αντικαταστάσεις, υποβολή στοιχείων για μαθητές, επικοινωνία με γονείς κλπ.) πρέπει να γίνονται μέσω ενός ηλεκτρονικού συστήματος/πλατφόρμας, εύχρηστης και φιλικής προς τον χρήστη.
• Αντικαταστάσεις: Δυστυχώς κατά την απουσία διοικητικού προσωπικού δεν αναπληρώνονται οι ώρες διοίκησης, με αποτέλεσμα να δημιουργείται διοικητικό κενό στα σχολεία. Για παράδειγμα, όταν απουσιάζει βοηθός διευθυντής, διορίζεται αντικαταστάτης μόνο για τις διδακτικές του ώρες, αγνοώντας τις διοικητικές. Για τον λόγο αυτό, τα διοικητικά καθήκοντα μέλους της διευθυντικής ομάδας που απουσιάζει, πρέπει να τα αναλαμβάνει και να τα εκτελεί ο επόμενος ιεραρχικά εκπαιδευτικός από το προσωπικό του σχολείου, με διορισμό αντικαταστάτη στη θέση του.
• Ασφάλεια και Υγεία: Τα κρίσιμα ζητήματα που σχετίζονται με την ασφάλεια και υγεία στα σχολεία, πρέπει να τεθούν στη σωστή τους βάση με ξεκαθάρισμα των αρμοδιοτήτων αλλά και των υποχρεώσεων της διευθυντικής ομάδας. Πρέπει να απαντηθεί κατά πόσο είναι αρμοδιότητα του διευθυντή η αξιολόγηση και εκτίμηση κινδύνων σε μια σχολική μονάδα και η αξιολόγηση κατά πόσο οι υποδομές, πληρούν τις προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας. Γενικά, το θέμα της Ασφάλειας και Υγείας στα σχολεία, χρήζει άμεσης επαναξιολόγησης, αφού παρουσιάζει αρκετές ασάφειες και αδιευκρίνιστα ζητήματα, που επιβάλλεται να ξεκαθαριστούν και να διασαφηνιστούν.
• Καταγγελίες Γονιών: Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται η τάση να γίνονται μαζικές καταγγελίες είτε προς το Υπουργείο, είτε προς τις διευθύνσεις των σχολείων. Αυτό επιβαρύνει το διοικητικό έργο, αφού οι καταγγελίες απαιτούν άμεση διαχείριση / διερεύνηση. Το ΥΠΑΝ οφείλει επιτέλους να θεσπίσει έναν κώδικα καταγγελιών που να φέρνει τον καταγγέλλοντα προ των ευθυνών του και να αναλαμβάνει και τη νομική ευθύνη για το περιεχόμενο της καταγγελίας. Πρέπει δε να ξεκαθαριστεί, πως οι καταγγελίες πρέπει να είναι επώνυμες, ενυπόγραφες και στοιχειοθετημένες.  
• Επικοινωνία με άλλες υπηρεσίες: Πρέπει να διευκολυνθεί η επικοινωνία του σχολείου με υπηρεσίες που σχετίζονται με αυτό (γραφείο ευημερίας, αστυνομία κλπ.), ώστε να αποφεύγεται η ταλαιπωρία, η γραφειοκρατία και η απώλεια σημαντικού διοικητικού χρόνου. Προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να καταρτιστεί και να εφαρμοστεί ένας εκσυγχρονισμένος τρόπος επικοινωνίας του σχολείου με τις υπηρεσίες αυτές.

Τα σχολεία, ως ανοικτά κοινωνικά συστήματα, αλληλεπιδρούν διαρκώς, προσαρμόζονται και εξελίσσονται στις συνεχώς μεταβαλλόμενες κοινωνικές και εκπαιδευτικές συνθήκες, προκειμένου να ανταποκριθούν στις προκλήσεις της εποχής. Καθοριστικό και πρωτεύοντα ρόλο σε όλο αυτό, διαδραματίζει η διεύθυνση του εκάστοτε σχολείου, η οποία ηγείται και συντονίζει. Είναι εκ των ων ουκ άνευ πως απαιτείται ουσιαστική στήριξη της διευθυντικής ομάδας, ώστε να φέρει εις πέρας τις καθημερινές και αυξανόμενες προκλήσεις και να έχει την ευχέρεια να ανταποκριθεί ουσιαστικά και καίρια, στις «επιταγές της νέας εποχής».

Λεωνίδας Χατζηλοΐζου, Μέλος ΔΣ ΠΟΕΔ, Οργανωτικός Γραμματέας Α.Κί.ΔΑ

Μιχάλης Αλεξόπουλος, Γενικός Οργανωτικός Γραμματέας ΠΟΕΔ, Γενικός Γραμματέας Α.Κί.ΔΑ.

[1] https://paideia-news.com/poed/2022/03/29/ayksisi-dioikitikoy-xronoy-dieythyntikis-omadas-syndikalistiko-aitima-i-apaitisi-ton-kairon;/?fbclid=IwAR1nQGl6oioELKgR_R9dx_Ft-sLeJlXBmnbSjcNrKn33lt9hxaRcYt8l3n4

Το παρόν άρθρο είναι το τρίτο από μια σειρά άρθρων[1] [2] που σκοπό έχουν να αγγίξουν το θέμα της σχολικής βίας και παραβατικότητας. Το πρώτο άρθρο παρουσίασε το πρόβλημα και τις προεκτάσεις του στην εκπαίδευση ενώ το δεύτερο άρθρο παράθεσε πρακτικές και διαδικασίες που μπορούν να εφαρμοστούν αυτή τη στιγμή από τους εκπαιδευτικούς και τα σχολεία για διαχείριση της βίας και της παραβατικότητας.

Η βία και η παραβατικότητα, είναι προβλήματα που επηρεάζουν εκ βάθρων τους σκοπούς του σχολείου και της μάθησης. Μέσα από τη βιβλιογραφία, αλλά και την εμπειρία στο σχολικό πλαίσιο, προκύπτει πως επιβάλλεται η εφαρμογή προληπτικής και παρεμβατικής πολιτικής, με στόχο τον έλεγχο και τη μείωση του φαινομένου. Η διαχείριση της παραβατικότητας στο σχολείο απαιτεί σαφή στόχευση και στρατηγική, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Αρκετές εισηγήσεις για αποτελεσματική αντιμετώπιση του φαινομένου, περιλαμβάνονται και στην έκθεση του ΠΑ.ΒΙ.Σ. αλλά και στη διεθνή βιβλιογραφία.

• Πρόληψη/Παρέμβαση: Στόχος των εκπαιδευτικών συστημάτων θα πρέπει να η προληπτική τους λειτουργία, προτού δηλαδή εμφανιστούν τα διάφορα προβλήματα συμπεριφοράς, μάθησης, και προτού ακόμα εξελιχθούν σε σοβαρότερα προβλήματα βίας και επιθετικότητας. Οι σχολικές παρεμβάσεις, η πρόληψη και παρέμβαση, μπορούν να μειώσουν το άγχος και να αυξήσουν την ποιότητα ζωής όλων των εμπλεκομένων, αλλά και να οδηγήσουν σε μείωση της σχολικής βίας/περιθωριοποίησης των μαθητών. Είναι σημαντικό να γίνεται μελέτη των συνθηκών που μπορεί να βάζουν ένα μαθητή σε επικινδυνότητα (at-risk), να μελετώνται οι αιτίες άγχους των μαθητών όπως η σχολική αποτυχία, προβλήματα στην οικογένεια (ανεργία, βία στην οικογένεια, κακοποίηση του ίδιου παιδιού κλπ.), καθώς και η κοινωνική απομόνωση και έλλειψη φίλων (αλλοδαποί μαθητές, νέοι μαθητές από άλλα σχολεία). Κατανοώντας το παιδί μέσα στο πλαίσιο της οικογένειας και του σχολείου και των αλληλεπιδράσεων τους, μπορούμε καλύτερα να κατανοήσουμε τις αιτίες και τους παράγοντες επικινδυνότητας, που ενδεχομένως μπορούν να οδηγήσουν ένα παιδί σε προβληματικές συμπεριφορές, όπως η βία και η επιθετικότητα[3].
• Ενημέρωση: Η ενημέρωση όλων των εμπλεκομένων (εκπαιδευτικών, μαθητών, γονιών/κηδεμόνων) σε θέματα διαχείρισης βίας και έγκαιρης αναγνώριση βίαιων ή εκφοβιστικών συμπεριφορών, είναι εκ των ων ουκ άνευ. Κάποιες πιθανές θεματικές ενημέρωσης/πληροφόρησης, είναι η κατανόηση του τι αποτελεί βία και πως εκδηλώνεται, τι χρειάζεται να προσεχθεί ώστε να ανιχνευτεί η βία όταν αυτή δεν είναι εμφανής, αλλά και το πως πρέπει να προσεγγιστεί το θύμα και ο θύτης.
• Επιμόρφωση και στήριξη διευθυντικής ομάδας: Οι διευθυντές/τριες των σχολείων, χρειάζονται ποιοτική εκπαίδευση, υποστήριξη και επιμόρφωση, σε συστηματική βάση, για το διοικητικό έργο που καλούνται να παράγουν και τελικώς προσφέρουν. Οι δε γραφειοκρατικές διαδικασίες και δυσκίνητες ενέργειες πρέπει να αμβλυνθούν. Είναι παραδεκτό, πως οι διευθύνσεις των σχολείων αναλαμβάνουν καθήκοντα με υψηλό άγχος και συχνά περιορισμένη υποστήριξη από την Πολιτεία και το Υπουργείο Παιδείας. Πολλές φορές η έλλειψη εκπαίδευσης ως τα προς τα προβλήματα συμπεριφοράς των μαθητών και οι χειρισμοί τους που δεν έχουν ανταπόκριση, κάνουν το πρόβλημα ακόμα χειρότερο. Για να μπορέσουν οι διευθυντές να χειριστούν τα περιστατικά που ολοένα και αυξάνονται και ταυτόχρονα να φέρουν εις πέρας το πολυσχιδές διοικητικό τους έργο, επιβάλλεται να αυξηθεί ο διοικητικός τους χρόνος και ταυτόχρονα να μειωθεί αισθητά ο διδακτικός χρόνος.
• Επιμόρφωση και στήριξη εκπαιδευτικών: Κατά ανάλογο τρόπο, επιβάλλεται η επιμόρφωση και συνεχής στήριξη των εκπαιδευτικών. Ταυτόχρονα πρέπει να ενισχυθεί ο θεσμός του Υπεύθυνου Τμήματος και να ολοκληρωθεί σε όλες τις βαθμίδες και τάξεις. Σύμφωνα εξάλλου με το καθηκοντολόγιο του Υπεύθυνου Τμήματος, αυτός ενημερώνει, συζητά και επεξεργάζεται με τα παιδιά του τμήματός του/της τον κώδικα καλής συμπεριφοράς του σχολείου και ετοιμάζει, μαζί με τα παιδιά του τμήματός, ειδικό κώδικα καλής συμπεριφοράς του τμήματος και μεριμνά για την εφαρμογή του. Ο υπεύθυνος τμήματος, συμμετέχει στην εφαρμογή πρακτικών/στρατηγικών επίλυσης προβλημάτων αντικοινωνικής/αρνητικής συμπεριφοράς και πρόληψης της βίας. Έχει την ευθύνη καταγραφής σοβαρών περιστατικών απειθαρχίας παιδιών του τμήματός. Εφαρμόζει δε, σε συνεργασία με τη Διεύθυνση του σχολείου τη νέα διαδικασία παρέμβασης για χειρισμό παιδιών με πιθανές μαθησιακές, συναισθηματικές ή άλλες δυσκολίες (Μηχανισμός Εντοπισμού και Στήριξης[4]). Συνεπώς, μιας και ο φόρτος εργασίας του υπεύθυνου τμήματος έκδηλα είναι μεγάλος και με δεδομένο πως το φαινόμενο της βίας και παραβατικότητας εκθετικά οξύνεται, επιβάλλεται η ανάλογη στήριξη στους μάχιμους εκπαιδευτικούς, ώστε να φέρουν εις πέρας την αποστολή τους.
• Ψυχολογική και συμβουλευτική στήριξη θυτών και θυμάτων σχολικής βίας: Η ενίσχυση των μαθητών που θυματοποιούνται με δράσεις που συμβάλουν στην ενδυνάμωση της αυτοεκτίμησης και αποφυγή περιθωριοποίησης, είναι κάτι που χρειάζεται να γίνει. Προς αυτή την κατεύθυνση, μπορεί να γίνει οργάνωση βιωματικών εργαστηρίων για τρόπους διαχείρισης και αυτορρύθμιση συναισθημάτων που αφορούν τη δυσφορία που μπορεί να βιώνουν οι μαθητές είτε στον ρόλο του θύτη είτε στον ρόλο του θύματος. Με στόχο την εξάλειψη του αισθήματος της αβοηθησίας που βιώνεται συχνά από τους εκπαιδευτικούς, κρίνεται ως ιδιαίτερα σημαντική η τακτική παροχή υποστήριξης, μέσα σε ένα ευρύτερο δίκτυο διαχείρισης σχολικής βίας. Πρέπει επίσης, να πραγματοποιείται, περιεκτική αξιολόγηση του συμβάντος και τακτική ψυχολογική και συμβουλευτική στήριξη των άμεσα εμπλεκομένων, με στόχο την αποφυγή μελλοντικών επεισοδίων, αλλά κυρίως τη λήψη ουσιαστικής βοήθειας στη βάση των εξατομικευμένων αναγκών του θύτη και του θύματος. Αυτό μπορεί να γίνει, με την ενεργή εμπλοκή ψυχολόγων, συμβούλων, και ειδικών σε θέματα βίας. Φυσικά για να γίνει κάτι τέτοιο, πρέπει να ενισχυθεί σημαντικό ο τομέας της εκπαιδευτικής ψυχολογίας και συμβουλευτικής, με σημαντική αύξηση του αριθμού των εκπαιδευτικών ψυχολόγων, ώστε να ανταποκρίνονται άμεσα, όπου και όταν χρειάζεται.
• Αντιμετώπιση παραγόντων κινδύνου/προαγωγή παραγόντων προστασίας: Χρειάζεται η ενδυνάμωση των ψυχοσυναισθηματικών δεξιοτήτων των μαθητών (για παράδειγμα δεξιότητες συναισθηματικής έκφρασης και ενσυναίσθηση) καθώς και ανάπτυξη ψυχικής ανθεκτικότητας και ικανοτήτων επίλυσης διαφορών. Σημαντική επίσης είναι η ενδυνάμωση της ικανότητας διαχείρισης συναισθημάτων και ανάπτυξη στρατηγικών διαχείρισης θυμού. Αυτό μπορεί να γίνει με πραγματοποίηση βιωματικών εργαστηρίων, συναισθηματική αγωγή, σεμινάρια, παιδαγωγικό διάλογο, δραστηριότητες και δράσεις πρόληψης (π.χ., αθλητικές, πολιτιστικές, κοινωνικές), βίντεο επιμόρφωσης, έντυπο υλικό εντός του σχολείου (π.χ., αφίσες που αναδεικνύουν το τι αποτελεί αποδεκτή/μη αποδεκτή συμπεριφορά). Ζωτικής σημασίας, είναι η ενίσχυση θετικού και ασφαλούς σχολικού κλίματος, ώστε τα παιδιά να νιώθουν μέλη σε μία σχολική κοινότητα η οποία είναι πρόθυμη να τα στηρίξει. Η παρέμβαση, που έχει ως στόχο τη μείωση περιστατικών βίας μετά την εμφάνιση τους, πρέπει να εστιάζεται στη δημιουργία μηχανισμών διαχείρισης τέτοιων περιστατικών εντός των σχολικών μονάδων.
• Συνεπής τήρηση των πειθαρχικών κανόνων: Είναι πιο σημαντικό να είμαστε συνεπείς με τις επιπτώσεις παρά αυστηροί. Να ανταμείβεται η βελτίωση της συμπεριφοράς. Οι πολιτικές κατά της σχολικής βίας, οι κανόνες, και οι προσδοκίες συμπεριφοράς (π.χ., κώδικας καλής συμπεριφοράς) πρέπει να παρουσιάζονται με σαφήνεια και συστηματικότητα στους μαθητές. Πρέπει επίσης να προωθηθούν οι νέοι κανονισμοί περί Λειτουργίας των Δημόσιων Σχολείων Δημοτικής Εκπαίδευσης, οι οποίοι περιλαμβάνουν ένα ευρύ πλαίσιο πρόληψης και διαχείρισης φαινομένων βίας, παραβατικότητας και αποκλίνουσας συμπεριφοράς. Αξίζει να σημειωθεί πως το προσχέδιο των κανονισμών έχει συνταχθεί το 2017 και από τότε επανεμφανίστηκε πριν μερικούς μήνες.
• Συνεργασία μεταξύ όλων των εμπλεκομένων: Συστηματική συνεργασία και δίαυλοι επικοινωνίας (π.χ., ενημερωτικά δελτία, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σχολικές εκδηλώσεις, ενημερωτικές βραδιές, ομάδες σχεδιασμού) μεταξύ σχολείου, μαθητών και οικογένειας. Στόχος της ενεργούς εμπλοκής είναι η δέσμευση όλων των εμπλεκομένων στην υλοποίηση των προληπτικών δράσεων. Η συχνή αλληλεπίδραση μεταξύ εκπαιδευτικών, μαθητών και γονέων/ κηδεμόνων αποτελεί τη βάση για την αμοιβαία εμπιστοσύνη και προωθεί τη δημιουργία ασφαλούς σχολικής ατμόσφαιρας.
• Επίβλεψη σχολικού χώρου και αναφορά περιστατικών: Ενεργός εμπλοκή των μαθητών στην επαρκή εποπτεία του σχολικού χώρου με θεσμούς όπως «συγκαλυμμένοι παρατηρητές» ή προγράμματα ενημέρωσης όπως «ΜΗΝ το αφήσεις να περάσει απαρατήρητο». Πρέπει να είναι ξεκάθαρο σε ποιο άτομο (υπεύθυνος εκπαιδευτικός) πρέπει να αναφέρουν οι μαθητές πιθανά περιστατικά εκφοβισμού. Οι εκπαιδευτικοί μέσα από επαρκή επιμόρφωση πρέπει να είναι καταρτισμένοι στο πως να εντοπίζουν φαινόμενα σχολικής βίας και να γνωρίζουν υφιστάμενα πρωτόκολλα διαχείρισης περιστατικών εκφοβισμού.
• Δημιουργία μηχανισμών εντοπισμού περιστατικών βίας: Επείγει η ενδυνάμωση του μηχανισμού ανίχνευσης τέτοιων περιστατικών (σχολικής βίας και εκφοβισμού) και καταχώρισή τους, σε μια κεντρική βάση δεδομένων, στην οποία θα μπορούν να έχουν πρόσβαση οι εμπλεκόμενοι. Έτσι θα υπάρχουν επίσημα πλέον, καταγεγραμμένα τα περιστατικά και με βάση αυτά θα καταρτίζεται και ανάλογο πρόγραμμα στήριξης και αντιμετώπισης.

Αυτές είναι κάποιες εισηγήσεις που θα μπορούσαν να περιληφθούν σε ένα στρατηγικό σχεδιασμό αντιμετώπισης της βίας και της παραβατικότητας. Εκείνο που δεν μπορεί να αγνοηθεί, είναι το γεγονός πως τα σχολεία χρειάζονται στήριξη άμεσα. Όπως έχει ήδη αναφερθεί και τεκμηριωθεί, η παραβατικότητα προκαλεί δυσλειτουργικότητα στα μέλη και στον οργανισμό του σχολείου με αρνητικότατες συνέπειες. Επιβάλλονται άμεσες ενέργειες και πλάνο από την Πολιτεία, ώστε να δομηθούν οι σωστοί μηχανισμοί πρόληψης και αντιμετώπισης του φαινομένου. Χωρίς οικονομίστικες λογικές και με κύριο στόχο την ουσιαστική επίλυση των προβλημάτων που ξεκάθαρα υπάρχουν. Η Πολιτεία οφείλει να καλέσει όλους τους εμπλεκόμενους φορείς σε διάλογο έτσι ώστε να καταρτιστεί εθνικό πλάνο αντιμετώπισης. Την ίδια ώρα, πρέπει να τροχοδρομηθεί η προώθηση των προτεινόμενων κανονισμών περί Λειτουργίας των Δημόσιων Σχολείων Δημοτικής Εκπαίδευσης που εκκρεμούν από το 2017 με αποκλειστική ευθύνη της Επίσημης Πλευράς. Επιβάλλεται ειλικρινής διάλογος και πρόθεση για ουσιαστική επένδυση στην άμβλυνση του φαινομένου. Με πραγματική στήριξη προς τους εκπαιδευτικούς και ουσιαστική εστίαση προς τους μαθητές και τους γονείς.

Μιχάλης Αλεξόπουλος, Οργανωτικός Γραμματέας ΠΟΕΔ, Γενικός Γραμματέας Α.Κί.ΔΑ

Λεωνίδας Χατζηλοΐζου, Μέλος ΔΣ ΠΟΕΔ, Οργανωτικός Γραμματέας Α.Κί.ΔΑ

Αντρέας Θεοδώρου, Γενικός Αντιπρόσωπος ΠΟΕΔ, Αντιπρόεδρος Α.Κί.ΔΑ

[1] https://bit.ly/PARAVATIKOTITA1

[2] https://bit.ly/PARAVATIKOTITA2

[3] Ματσόπουλος, Α. (2009). Επιθετικότητα και βία στα σχολεία: στρατηγικές αντιμετώπισης. https://kmaked.pde.sch.gr/site/attachments/article/544/epithetikotita.pdf

[4] http://enimerosi.moec.gov.cy/ypp12608

Το παρόν άρθρο είναι το πρώτο από μια σειρά άρθρων που σκοπό έχουν να αγγίξουν το θέμα της σχολικής βίας και παραβατικότητας. Θα ακολουθήσει άρθρο που θα παραθέσει πρακτικές και διαδικασίες που μπορούν να εφαρμοστούν αυτή τη στιγμή από τους εκπαιδευτικούς και τα σχολεία για διαχείριση της βίας και της παραβατικότητας και άρθρο που θα παραθέσει εισηγήσεις για αντιμετώπιση και άμβλυνση του προβλήματος.

Η σχολική βία και παραβατικότητα, συχνά συνδέονται και με δυσκολίες προσαρμογής στο σχολικό περιβάλλον ή και με μαθησιακές δυσκολίες. Όλα αυτά, αποτελούν διαχρονικά προβλήματα της εκπαίδευσης και ταλανίζουν σε μεγάλο βαθμό τα σχολεία και την κοινωνία. Στην Κύπρο τα φαινόμενα σχολικής παραβατικότητας τα τελευταία χρόνια αυξάνονται σε ανησυχητικό βαθμό και αυτό είναι κάτι που μπορεί να το διακρίνει ο κάθε μάχιμος εκπαιδευτικός μέσα από τη δύσκολη σχολική καθημερινότητα. Σε πολλές δε περιπτώσεις, η αναποτελεσματική διαχείρισή τους, μπορεί να οδηγήσει το σχολείο σε μια συνθήκη διαρκούς σύγκρουσης, καθημερινής έντασης, αυξημένου άγχους και αποδιοργάνωσης (αποτελέσματα της έρευνας για το φαινόμενο της βίας στο σχολείο, Δρ Κώστας Α. Φάντης[1]).

Τα τελευταία χρόνια για ευνόητους λόγους, η σχολική βία και παραβατικότητα στο σχολείο, βρίσκονται στο επίκεντρο του επιστημονικού ενδιαφέροντος. Σειρά από μελέτες εστιάζουν κυρίως στη συχνότητα, τις μορφές και τους παράγοντες εκδήλωσης του φαινομένου και λιγότερο στην αντιμετώπισή του. Στο παρόν στάδιο, πραγματοποιείται έρευνα στο Κυπριακό σχολικό πλαίσιο, η οποία θα ολοκληρωθεί σε τρεις φάσεις. Η έρευνα διεξάγεται στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής για την Πρόληψη και Διαχείριση της Βίας στο Σχολείο 2018-2023, με τη συμμετοχή του Παρατηρητήριου για τη Βία στο Σχολείο (ΠΑ.ΒΙ.Σ.)[2] του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Τα ευρήματα της Α΄ φάσης, στην οποία συμμετείχαν 264 σχολεία όλων των βαθμίδων και επαρχιών της Κύπρου, αν και πρώιμα, καταδεικνύουν πως η χώρα μας, αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα σε σχέση με τη σχολική βία. Εξάλλου, περιστατικά βίας και παραβατικότητας, βλέπουν το φως της δημοσιότητας σε μεγάλη συχνότητα και επιβεβαιώνουν του λόγου το αληθές. Σαφέστατα η Πολιτεία πρέπει τάχιστα να αξιολογήσει τα ευρήματα, να τα αναλύσει ποιοτικά και να προβεί σε μέτρα αντιμετώπισης.

Τα ευρήματα της έρευνας, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα αλλά και καθόλα ανησυχητικά. Ως προς τη σχολική βία και εκφοβισμό, πέραν του 90% των εκπαιδευτικών και μαθητών αναφέρουν ότι παρατηρούν βία μεταξύ των μαθητών στο σχολικό πλαίσιο, με τους σωματικούς καυγάδες, λεκτικό εκφοβισμό, και σχεσιακή βία να είναι οι πιο συχνές μορφές σχολικής βίας. Οι εκπαιδευτικοί δηλώνουν ότι έχουν δεχθεί κάποια μορφή βίας από μαθητές και από γονείς σε ποσοστά 26.8% και 16.3% αντίστοιχα. Ένας στους τέσσερις μαθητές δηλώνει ότι είναι θύμα εκφοβισμού, ενώ ένας στους δέκα δήλωσε ότι είναι θύτης. Καταγράφηκαν επίσης, παρόμοια ποσοστά θυματοποίησης και μέσω διαδικτύου. Το συμπέρασμα είναι σαφές: Η βία αναντίλεκτα, αποτελεί ένα ιδιαίτερα σοβαρό πρόβλημα, ίσως το σοβαρότερο, το οποίο επηρεάζει αρνητικά την καθημερινότητα των σχολείων της Κύπρου.

Με δεδομένη την έντονη παρουσία της βίας και της παραβατικότητας στο σχολικό πλαίσιο, προκύπτει πως τα θύματα σχολικής βίας παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης, αντιμετωπίζουν κοινωνική απομόνωση, χαμηλή ποιότητα ζωής, βιώνουν αρνητικό σχολικό κλίμα και νιώθουν μόνα και αβοήθητα.

Δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, πως η ψυχολογική διάσταση της μάθησης στην εκπαίδευση είναι σημαντικότατη, αλλά και διαχρονικά παραμελημένη στο εκπαιδευτικό μας σύστημα Οι ψυχολογικές ανάγκες των παιδιών, των εκπαιδευτικών και των γονιών αγνοούνται. Δια του λόγου το αληθές, τα δημόσια σχολεία δεν είναι στελεχωμένα με σχολικούς ψυχολόγους και ειδικούς επιστήμονες που θα μπορούσαν να βοηθήσουν τα μέγιστα στο να κατανοηθούν οι ψυχολογικές διαδικασίες της αποτελεσματικής εκπαίδευσης για όλους τους μαθητές με καλύτερα αποτελέσματα για τους ίδιους, τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς. Την ίδια ώρα, παρά την πρόσφατη πλήρωση 31 μόνιμων θέσεων εκπαιδευτικών ψυχολόγων, η Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας εξακολουθεί να είναι υποστελεχωμένη. Η ενίσχυση της ψυχολογικής υποστήριξης των σχολείων είναι αυτονόητη σε άλλες αναπτυγμένες χώρες του κόσμου (Ματσόπουλος, 2005[3]).

Η αντιμετώπιση της σχολικής βίας κρίνεται από την πλειοψηφία των μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων ως σημαντικό μέρος της αποστολής ενός σχολείου, ωστόσο, οι εκπαιδευτικοί δηλώνουν πως τα περισσότερα σχολεία, δε διαθέτουν μηχανισμούς αντίδρασης σε φαινόμενα βίας και εκφοβισμού. Την ίδια ώρα, πολλοί εκπαιδευτικοί δηλώνουν αίσθημα ανημποριάς στο να διαχειριστούν το φαινόμενο. Νιώθουν, δηλαδή, ότι δεν μπορούν ή δεν γνωρίζουν ή δεν έχουν τα μέσα για να εντοπίζουν ή και αντιμετωπίσουν ένα περιστατικό βίας που συμβαίνει εντός της αίθουσας διδασκαλίας ή και στην αυλή του σχολείου. Από την έρευνα προέκυψε πως οι εκπαιδευτικοί που συμμετείχαν σε προγράμματα επιμόρφωσης σε θέματα βίας είχαν μεγαλύτερες πιθανότητες να εντοπίζουν σχολικές συγκρούσεις, να δουλεύουν με το θύμα και να προσπαθούν να επιλύσουν περιστατικά εκφοβισμού.

Η παραβατικότητα ξεκάθαρα προκαλεί δυσλειτουργικότητα στα μέλη και στον οργανισμό του σχολείου και σαφέστατα είναι η αιτία για μειωμένα επίπεδα μάθησης, έλλειψη ενθάρρυνσης και κινήτρων, απώλεια σημαντικού διδακτικού χρόνου , αύξηση του στρες και επιθυμίας φυγής.  Για τη χώρα μας αυτό σημαίνει πρόσθετα προβλήματα, με συνεπακόλουθες επιπτώσεις σε οικονομικό, οργανωτικό, πολιτικό και κοινωνικοπολιτισμικό επίπεδο. Μέσα και από τα αποτελέσματα της έρευνας που έχει πραγματοποιηθεί, επιβεβαιώνεται, πως επιβάλλονται άμεσες ενέργειες και να σχεδιαστεί μια στρατηγική με ολιστική προσέγγιση, ώστε να δομηθούν οι σωστοί μηχανισμοί πρόληψης και αντιμετώπισης του φαινομένου. Δεν υπάρχει άλλο περιθώριο για αποσπασματικές ενέργειες και δράσεις οι οποίες απλά κρύβουν το πρόβλημα κάτω από το χαλί ή δίνουν φρούδες ελπίδες χωρίς ουσιαστικό θετικό αποτέλεσμα.

Μιχάλης Αλεξόπουλος, Οργανωτικός Γραμματέας ΠΟΕΔ, Γενικός Γραμματέας Α.Κί.ΔΑ

Λεωνίδας Χατζηλοΐζου, Μέλος ΔΣ ΠΟΕΔ, Οργανωτικός Γραμματέας Α.Κί.ΔΑ

Αντρέας Θεοδώρου, Γενικός Αντιπρόσωπος ΠΟΕΔ, Αντιπρόεδρος Α.Κί.ΔΑ

[1] https://www.philenews.com/koinonia/eidiseis/article/1262962/dr-kostas-fantis-1-stoys-5-mathites-thyma-bias-sto-scholeio

[2] https://www.pi.ac.cy/pi/index.php?option=com_content&view=article&id=3221&Itemid=505&lang=el

[3] Ματσόπουλος, Α. (2005) Σχολική Ψυχολογία: Μια Νέα Επιστήμη. Αθήνα.