Συνδικαλιστικά

Το παρόν άρθρο είναι το τρίτο από μια σειρά άρθρων[1] [2] που σκοπό έχουν να αγγίξουν το θέμα της σχολικής βίας και παραβατικότητας. Το πρώτο άρθρο παρουσίασε το πρόβλημα και τις προεκτάσεις του στην εκπαίδευση ενώ το δεύτερο άρθρο παράθεσε πρακτικές και διαδικασίες που μπορούν να εφαρμοστούν αυτή τη στιγμή από τους εκπαιδευτικούς και τα σχολεία για διαχείριση της βίας και της παραβατικότητας.

Η βία και η παραβατικότητα, είναι προβλήματα που επηρεάζουν εκ βάθρων τους σκοπούς του σχολείου και της μάθησης. Μέσα από τη βιβλιογραφία, αλλά και την εμπειρία στο σχολικό πλαίσιο, προκύπτει πως επιβάλλεται η εφαρμογή προληπτικής και παρεμβατικής πολιτικής, με στόχο τον έλεγχο και τη μείωση του φαινομένου. Η διαχείριση της παραβατικότητας στο σχολείο απαιτεί σαφή στόχευση και στρατηγική, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Αρκετές εισηγήσεις για αποτελεσματική αντιμετώπιση του φαινομένου, περιλαμβάνονται και στην έκθεση του ΠΑ.ΒΙ.Σ. αλλά και στη διεθνή βιβλιογραφία.

• Πρόληψη/Παρέμβαση: Στόχος των εκπαιδευτικών συστημάτων θα πρέπει να η προληπτική τους λειτουργία, προτού δηλαδή εμφανιστούν τα διάφορα προβλήματα συμπεριφοράς, μάθησης, και προτού ακόμα εξελιχθούν σε σοβαρότερα προβλήματα βίας και επιθετικότητας. Οι σχολικές παρεμβάσεις, η πρόληψη και παρέμβαση, μπορούν να μειώσουν το άγχος και να αυξήσουν την ποιότητα ζωής όλων των εμπλεκομένων, αλλά και να οδηγήσουν σε μείωση της σχολικής βίας/περιθωριοποίησης των μαθητών. Είναι σημαντικό να γίνεται μελέτη των συνθηκών που μπορεί να βάζουν ένα μαθητή σε επικινδυνότητα (at-risk), να μελετώνται οι αιτίες άγχους των μαθητών όπως η σχολική αποτυχία, προβλήματα στην οικογένεια (ανεργία, βία στην οικογένεια, κακοποίηση του ίδιου παιδιού κλπ.), καθώς και η κοινωνική απομόνωση και έλλειψη φίλων (αλλοδαποί μαθητές, νέοι μαθητές από άλλα σχολεία). Κατανοώντας το παιδί μέσα στο πλαίσιο της οικογένειας και του σχολείου και των αλληλεπιδράσεων τους, μπορούμε καλύτερα να κατανοήσουμε τις αιτίες και τους παράγοντες επικινδυνότητας, που ενδεχομένως μπορούν να οδηγήσουν ένα παιδί σε προβληματικές συμπεριφορές, όπως η βία και η επιθετικότητα[3].
• Ενημέρωση: Η ενημέρωση όλων των εμπλεκομένων (εκπαιδευτικών, μαθητών, γονιών/κηδεμόνων) σε θέματα διαχείρισης βίας και έγκαιρης αναγνώριση βίαιων ή εκφοβιστικών συμπεριφορών, είναι εκ των ων ουκ άνευ. Κάποιες πιθανές θεματικές ενημέρωσης/πληροφόρησης, είναι η κατανόηση του τι αποτελεί βία και πως εκδηλώνεται, τι χρειάζεται να προσεχθεί ώστε να ανιχνευτεί η βία όταν αυτή δεν είναι εμφανής, αλλά και το πως πρέπει να προσεγγιστεί το θύμα και ο θύτης.
• Επιμόρφωση και στήριξη διευθυντικής ομάδας: Οι διευθυντές/τριες των σχολείων, χρειάζονται ποιοτική εκπαίδευση, υποστήριξη και επιμόρφωση, σε συστηματική βάση, για το διοικητικό έργο που καλούνται να παράγουν και τελικώς προσφέρουν. Οι δε γραφειοκρατικές διαδικασίες και δυσκίνητες ενέργειες πρέπει να αμβλυνθούν. Είναι παραδεκτό, πως οι διευθύνσεις των σχολείων αναλαμβάνουν καθήκοντα με υψηλό άγχος και συχνά περιορισμένη υποστήριξη από την Πολιτεία και το Υπουργείο Παιδείας. Πολλές φορές η έλλειψη εκπαίδευσης ως τα προς τα προβλήματα συμπεριφοράς των μαθητών και οι χειρισμοί τους που δεν έχουν ανταπόκριση, κάνουν το πρόβλημα ακόμα χειρότερο. Για να μπορέσουν οι διευθυντές να χειριστούν τα περιστατικά που ολοένα και αυξάνονται και ταυτόχρονα να φέρουν εις πέρας το πολυσχιδές διοικητικό τους έργο, επιβάλλεται να αυξηθεί ο διοικητικός τους χρόνος και ταυτόχρονα να μειωθεί αισθητά ο διδακτικός χρόνος.
• Επιμόρφωση και στήριξη εκπαιδευτικών: Κατά ανάλογο τρόπο, επιβάλλεται η επιμόρφωση και συνεχής στήριξη των εκπαιδευτικών. Ταυτόχρονα πρέπει να ενισχυθεί ο θεσμός του Υπεύθυνου Τμήματος και να ολοκληρωθεί σε όλες τις βαθμίδες και τάξεις. Σύμφωνα εξάλλου με το καθηκοντολόγιο του Υπεύθυνου Τμήματος, αυτός ενημερώνει, συζητά και επεξεργάζεται με τα παιδιά του τμήματός του/της τον κώδικα καλής συμπεριφοράς του σχολείου και ετοιμάζει, μαζί με τα παιδιά του τμήματός, ειδικό κώδικα καλής συμπεριφοράς του τμήματος και μεριμνά για την εφαρμογή του. Ο υπεύθυνος τμήματος, συμμετέχει στην εφαρμογή πρακτικών/στρατηγικών επίλυσης προβλημάτων αντικοινωνικής/αρνητικής συμπεριφοράς και πρόληψης της βίας. Έχει την ευθύνη καταγραφής σοβαρών περιστατικών απειθαρχίας παιδιών του τμήματός. Εφαρμόζει δε, σε συνεργασία με τη Διεύθυνση του σχολείου τη νέα διαδικασία παρέμβασης για χειρισμό παιδιών με πιθανές μαθησιακές, συναισθηματικές ή άλλες δυσκολίες (Μηχανισμός Εντοπισμού και Στήριξης[4]). Συνεπώς, μιας και ο φόρτος εργασίας του υπεύθυνου τμήματος έκδηλα είναι μεγάλος και με δεδομένο πως το φαινόμενο της βίας και παραβατικότητας εκθετικά οξύνεται, επιβάλλεται η ανάλογη στήριξη στους μάχιμους εκπαιδευτικούς, ώστε να φέρουν εις πέρας την αποστολή τους.
• Ψυχολογική και συμβουλευτική στήριξη θυτών και θυμάτων σχολικής βίας: Η ενίσχυση των μαθητών που θυματοποιούνται με δράσεις που συμβάλουν στην ενδυνάμωση της αυτοεκτίμησης και αποφυγή περιθωριοποίησης, είναι κάτι που χρειάζεται να γίνει. Προς αυτή την κατεύθυνση, μπορεί να γίνει οργάνωση βιωματικών εργαστηρίων για τρόπους διαχείρισης και αυτορρύθμιση συναισθημάτων που αφορούν τη δυσφορία που μπορεί να βιώνουν οι μαθητές είτε στον ρόλο του θύτη είτε στον ρόλο του θύματος. Με στόχο την εξάλειψη του αισθήματος της αβοηθησίας που βιώνεται συχνά από τους εκπαιδευτικούς, κρίνεται ως ιδιαίτερα σημαντική η τακτική παροχή υποστήριξης, μέσα σε ένα ευρύτερο δίκτυο διαχείρισης σχολικής βίας. Πρέπει επίσης, να πραγματοποιείται, περιεκτική αξιολόγηση του συμβάντος και τακτική ψυχολογική και συμβουλευτική στήριξη των άμεσα εμπλεκομένων, με στόχο την αποφυγή μελλοντικών επεισοδίων, αλλά κυρίως τη λήψη ουσιαστικής βοήθειας στη βάση των εξατομικευμένων αναγκών του θύτη και του θύματος. Αυτό μπορεί να γίνει, με την ενεργή εμπλοκή ψυχολόγων, συμβούλων, και ειδικών σε θέματα βίας. Φυσικά για να γίνει κάτι τέτοιο, πρέπει να ενισχυθεί σημαντικό ο τομέας της εκπαιδευτικής ψυχολογίας και συμβουλευτικής, με σημαντική αύξηση του αριθμού των εκπαιδευτικών ψυχολόγων, ώστε να ανταποκρίνονται άμεσα, όπου και όταν χρειάζεται.
• Αντιμετώπιση παραγόντων κινδύνου/προαγωγή παραγόντων προστασίας: Χρειάζεται η ενδυνάμωση των ψυχοσυναισθηματικών δεξιοτήτων των μαθητών (για παράδειγμα δεξιότητες συναισθηματικής έκφρασης και ενσυναίσθηση) καθώς και ανάπτυξη ψυχικής ανθεκτικότητας και ικανοτήτων επίλυσης διαφορών. Σημαντική επίσης είναι η ενδυνάμωση της ικανότητας διαχείρισης συναισθημάτων και ανάπτυξη στρατηγικών διαχείρισης θυμού. Αυτό μπορεί να γίνει με πραγματοποίηση βιωματικών εργαστηρίων, συναισθηματική αγωγή, σεμινάρια, παιδαγωγικό διάλογο, δραστηριότητες και δράσεις πρόληψης (π.χ., αθλητικές, πολιτιστικές, κοινωνικές), βίντεο επιμόρφωσης, έντυπο υλικό εντός του σχολείου (π.χ., αφίσες που αναδεικνύουν το τι αποτελεί αποδεκτή/μη αποδεκτή συμπεριφορά). Ζωτικής σημασίας, είναι η ενίσχυση θετικού και ασφαλούς σχολικού κλίματος, ώστε τα παιδιά να νιώθουν μέλη σε μία σχολική κοινότητα η οποία είναι πρόθυμη να τα στηρίξει. Η παρέμβαση, που έχει ως στόχο τη μείωση περιστατικών βίας μετά την εμφάνιση τους, πρέπει να εστιάζεται στη δημιουργία μηχανισμών διαχείρισης τέτοιων περιστατικών εντός των σχολικών μονάδων.
• Συνεπής τήρηση των πειθαρχικών κανόνων: Είναι πιο σημαντικό να είμαστε συνεπείς με τις επιπτώσεις παρά αυστηροί. Να ανταμείβεται η βελτίωση της συμπεριφοράς. Οι πολιτικές κατά της σχολικής βίας, οι κανόνες, και οι προσδοκίες συμπεριφοράς (π.χ., κώδικας καλής συμπεριφοράς) πρέπει να παρουσιάζονται με σαφήνεια και συστηματικότητα στους μαθητές. Πρέπει επίσης να προωθηθούν οι νέοι κανονισμοί περί Λειτουργίας των Δημόσιων Σχολείων Δημοτικής Εκπαίδευσης, οι οποίοι περιλαμβάνουν ένα ευρύ πλαίσιο πρόληψης και διαχείρισης φαινομένων βίας, παραβατικότητας και αποκλίνουσας συμπεριφοράς. Αξίζει να σημειωθεί πως το προσχέδιο των κανονισμών έχει συνταχθεί το 2017 και από τότε επανεμφανίστηκε πριν μερικούς μήνες.
• Συνεργασία μεταξύ όλων των εμπλεκομένων: Συστηματική συνεργασία και δίαυλοι επικοινωνίας (π.χ., ενημερωτικά δελτία, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σχολικές εκδηλώσεις, ενημερωτικές βραδιές, ομάδες σχεδιασμού) μεταξύ σχολείου, μαθητών και οικογένειας. Στόχος της ενεργούς εμπλοκής είναι η δέσμευση όλων των εμπλεκομένων στην υλοποίηση των προληπτικών δράσεων. Η συχνή αλληλεπίδραση μεταξύ εκπαιδευτικών, μαθητών και γονέων/ κηδεμόνων αποτελεί τη βάση για την αμοιβαία εμπιστοσύνη και προωθεί τη δημιουργία ασφαλούς σχολικής ατμόσφαιρας.
• Επίβλεψη σχολικού χώρου και αναφορά περιστατικών: Ενεργός εμπλοκή των μαθητών στην επαρκή εποπτεία του σχολικού χώρου με θεσμούς όπως «συγκαλυμμένοι παρατηρητές» ή προγράμματα ενημέρωσης όπως «ΜΗΝ το αφήσεις να περάσει απαρατήρητο». Πρέπει να είναι ξεκάθαρο σε ποιο άτομο (υπεύθυνος εκπαιδευτικός) πρέπει να αναφέρουν οι μαθητές πιθανά περιστατικά εκφοβισμού. Οι εκπαιδευτικοί μέσα από επαρκή επιμόρφωση πρέπει να είναι καταρτισμένοι στο πως να εντοπίζουν φαινόμενα σχολικής βίας και να γνωρίζουν υφιστάμενα πρωτόκολλα διαχείρισης περιστατικών εκφοβισμού.
• Δημιουργία μηχανισμών εντοπισμού περιστατικών βίας: Επείγει η ενδυνάμωση του μηχανισμού ανίχνευσης τέτοιων περιστατικών (σχολικής βίας και εκφοβισμού) και καταχώρισή τους, σε μια κεντρική βάση δεδομένων, στην οποία θα μπορούν να έχουν πρόσβαση οι εμπλεκόμενοι. Έτσι θα υπάρχουν επίσημα πλέον, καταγεγραμμένα τα περιστατικά και με βάση αυτά θα καταρτίζεται και ανάλογο πρόγραμμα στήριξης και αντιμετώπισης.

Αυτές είναι κάποιες εισηγήσεις που θα μπορούσαν να περιληφθούν σε ένα στρατηγικό σχεδιασμό αντιμετώπισης της βίας και της παραβατικότητας. Εκείνο που δεν μπορεί να αγνοηθεί, είναι το γεγονός πως τα σχολεία χρειάζονται στήριξη άμεσα. Όπως έχει ήδη αναφερθεί και τεκμηριωθεί, η παραβατικότητα προκαλεί δυσλειτουργικότητα στα μέλη και στον οργανισμό του σχολείου με αρνητικότατες συνέπειες. Επιβάλλονται άμεσες ενέργειες και πλάνο από την Πολιτεία, ώστε να δομηθούν οι σωστοί μηχανισμοί πρόληψης και αντιμετώπισης του φαινομένου. Χωρίς οικονομίστικες λογικές και με κύριο στόχο την ουσιαστική επίλυση των προβλημάτων που ξεκάθαρα υπάρχουν. Η Πολιτεία οφείλει να καλέσει όλους τους εμπλεκόμενους φορείς σε διάλογο έτσι ώστε να καταρτιστεί εθνικό πλάνο αντιμετώπισης. Την ίδια ώρα, πρέπει να τροχοδρομηθεί η προώθηση των προτεινόμενων κανονισμών περί Λειτουργίας των Δημόσιων Σχολείων Δημοτικής Εκπαίδευσης που εκκρεμούν από το 2017 με αποκλειστική ευθύνη της Επίσημης Πλευράς. Επιβάλλεται ειλικρινής διάλογος και πρόθεση για ουσιαστική επένδυση στην άμβλυνση του φαινομένου. Με πραγματική στήριξη προς τους εκπαιδευτικούς και ουσιαστική εστίαση προς τους μαθητές και τους γονείς.

Μιχάλης Αλεξόπουλος, Οργανωτικός Γραμματέας ΠΟΕΔ, Γενικός Γραμματέας Α.Κί.ΔΑ

Λεωνίδας Χατζηλοΐζου, Μέλος ΔΣ ΠΟΕΔ, Οργανωτικός Γραμματέας Α.Κί.ΔΑ

Αντρέας Θεοδώρου, Γενικός Αντιπρόσωπος ΠΟΕΔ, Αντιπρόεδρος Α.Κί.ΔΑ

[1] https://bit.ly/PARAVATIKOTITA1

[2] https://bit.ly/PARAVATIKOTITA2

[3] Ματσόπουλος, Α. (2009). Επιθετικότητα και βία στα σχολεία: στρατηγικές αντιμετώπισης. https://kmaked.pde.sch.gr/site/attachments/article/544/epithetikotita.pdf

[4] http://enimerosi.moec.gov.cy/ypp12608

Το παρόν άρθρο είναι το πρώτο από μια σειρά άρθρων που σκοπό έχουν να αγγίξουν το θέμα της σχολικής βίας και παραβατικότητας. Θα ακολουθήσει άρθρο που θα παραθέσει πρακτικές και διαδικασίες που μπορούν να εφαρμοστούν αυτή τη στιγμή από τους εκπαιδευτικούς και τα σχολεία για διαχείριση της βίας και της παραβατικότητας και άρθρο που θα παραθέσει εισηγήσεις για αντιμετώπιση και άμβλυνση του προβλήματος.

Η σχολική βία και παραβατικότητα, συχνά συνδέονται και με δυσκολίες προσαρμογής στο σχολικό περιβάλλον ή και με μαθησιακές δυσκολίες. Όλα αυτά, αποτελούν διαχρονικά προβλήματα της εκπαίδευσης και ταλανίζουν σε μεγάλο βαθμό τα σχολεία και την κοινωνία. Στην Κύπρο τα φαινόμενα σχολικής παραβατικότητας τα τελευταία χρόνια αυξάνονται σε ανησυχητικό βαθμό και αυτό είναι κάτι που μπορεί να το διακρίνει ο κάθε μάχιμος εκπαιδευτικός μέσα από τη δύσκολη σχολική καθημερινότητα. Σε πολλές δε περιπτώσεις, η αναποτελεσματική διαχείρισή τους, μπορεί να οδηγήσει το σχολείο σε μια συνθήκη διαρκούς σύγκρουσης, καθημερινής έντασης, αυξημένου άγχους και αποδιοργάνωσης (αποτελέσματα της έρευνας για το φαινόμενο της βίας στο σχολείο, Δρ Κώστας Α. Φάντης[1]).

Τα τελευταία χρόνια για ευνόητους λόγους, η σχολική βία και παραβατικότητα στο σχολείο, βρίσκονται στο επίκεντρο του επιστημονικού ενδιαφέροντος. Σειρά από μελέτες εστιάζουν κυρίως στη συχνότητα, τις μορφές και τους παράγοντες εκδήλωσης του φαινομένου και λιγότερο στην αντιμετώπισή του. Στο παρόν στάδιο, πραγματοποιείται έρευνα στο Κυπριακό σχολικό πλαίσιο, η οποία θα ολοκληρωθεί σε τρεις φάσεις. Η έρευνα διεξάγεται στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής για την Πρόληψη και Διαχείριση της Βίας στο Σχολείο 2018-2023, με τη συμμετοχή του Παρατηρητήριου για τη Βία στο Σχολείο (ΠΑ.ΒΙ.Σ.)[2] του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Τα ευρήματα της Α΄ φάσης, στην οποία συμμετείχαν 264 σχολεία όλων των βαθμίδων και επαρχιών της Κύπρου, αν και πρώιμα, καταδεικνύουν πως η χώρα μας, αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα σε σχέση με τη σχολική βία. Εξάλλου, περιστατικά βίας και παραβατικότητας, βλέπουν το φως της δημοσιότητας σε μεγάλη συχνότητα και επιβεβαιώνουν του λόγου το αληθές. Σαφέστατα η Πολιτεία πρέπει τάχιστα να αξιολογήσει τα ευρήματα, να τα αναλύσει ποιοτικά και να προβεί σε μέτρα αντιμετώπισης.

Τα ευρήματα της έρευνας, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα αλλά και καθόλα ανησυχητικά. Ως προς τη σχολική βία και εκφοβισμό, πέραν του 90% των εκπαιδευτικών και μαθητών αναφέρουν ότι παρατηρούν βία μεταξύ των μαθητών στο σχολικό πλαίσιο, με τους σωματικούς καυγάδες, λεκτικό εκφοβισμό, και σχεσιακή βία να είναι οι πιο συχνές μορφές σχολικής βίας. Οι εκπαιδευτικοί δηλώνουν ότι έχουν δεχθεί κάποια μορφή βίας από μαθητές και από γονείς σε ποσοστά 26.8% και 16.3% αντίστοιχα. Ένας στους τέσσερις μαθητές δηλώνει ότι είναι θύμα εκφοβισμού, ενώ ένας στους δέκα δήλωσε ότι είναι θύτης. Καταγράφηκαν επίσης, παρόμοια ποσοστά θυματοποίησης και μέσω διαδικτύου. Το συμπέρασμα είναι σαφές: Η βία αναντίλεκτα, αποτελεί ένα ιδιαίτερα σοβαρό πρόβλημα, ίσως το σοβαρότερο, το οποίο επηρεάζει αρνητικά την καθημερινότητα των σχολείων της Κύπρου.

Με δεδομένη την έντονη παρουσία της βίας και της παραβατικότητας στο σχολικό πλαίσιο, προκύπτει πως τα θύματα σχολικής βίας παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης, αντιμετωπίζουν κοινωνική απομόνωση, χαμηλή ποιότητα ζωής, βιώνουν αρνητικό σχολικό κλίμα και νιώθουν μόνα και αβοήθητα.

Δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, πως η ψυχολογική διάσταση της μάθησης στην εκπαίδευση είναι σημαντικότατη, αλλά και διαχρονικά παραμελημένη στο εκπαιδευτικό μας σύστημα Οι ψυχολογικές ανάγκες των παιδιών, των εκπαιδευτικών και των γονιών αγνοούνται. Δια του λόγου το αληθές, τα δημόσια σχολεία δεν είναι στελεχωμένα με σχολικούς ψυχολόγους και ειδικούς επιστήμονες που θα μπορούσαν να βοηθήσουν τα μέγιστα στο να κατανοηθούν οι ψυχολογικές διαδικασίες της αποτελεσματικής εκπαίδευσης για όλους τους μαθητές με καλύτερα αποτελέσματα για τους ίδιους, τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς. Την ίδια ώρα, παρά την πρόσφατη πλήρωση 31 μόνιμων θέσεων εκπαιδευτικών ψυχολόγων, η Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας εξακολουθεί να είναι υποστελεχωμένη. Η ενίσχυση της ψυχολογικής υποστήριξης των σχολείων είναι αυτονόητη σε άλλες αναπτυγμένες χώρες του κόσμου (Ματσόπουλος, 2005[3]).

Η αντιμετώπιση της σχολικής βίας κρίνεται από την πλειοψηφία των μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων ως σημαντικό μέρος της αποστολής ενός σχολείου, ωστόσο, οι εκπαιδευτικοί δηλώνουν πως τα περισσότερα σχολεία, δε διαθέτουν μηχανισμούς αντίδρασης σε φαινόμενα βίας και εκφοβισμού. Την ίδια ώρα, πολλοί εκπαιδευτικοί δηλώνουν αίσθημα ανημποριάς στο να διαχειριστούν το φαινόμενο. Νιώθουν, δηλαδή, ότι δεν μπορούν ή δεν γνωρίζουν ή δεν έχουν τα μέσα για να εντοπίζουν ή και αντιμετωπίσουν ένα περιστατικό βίας που συμβαίνει εντός της αίθουσας διδασκαλίας ή και στην αυλή του σχολείου. Από την έρευνα προέκυψε πως οι εκπαιδευτικοί που συμμετείχαν σε προγράμματα επιμόρφωσης σε θέματα βίας είχαν μεγαλύτερες πιθανότητες να εντοπίζουν σχολικές συγκρούσεις, να δουλεύουν με το θύμα και να προσπαθούν να επιλύσουν περιστατικά εκφοβισμού.

Η παραβατικότητα ξεκάθαρα προκαλεί δυσλειτουργικότητα στα μέλη και στον οργανισμό του σχολείου και σαφέστατα είναι η αιτία για μειωμένα επίπεδα μάθησης, έλλειψη ενθάρρυνσης και κινήτρων, απώλεια σημαντικού διδακτικού χρόνου , αύξηση του στρες και επιθυμίας φυγής.  Για τη χώρα μας αυτό σημαίνει πρόσθετα προβλήματα, με συνεπακόλουθες επιπτώσεις σε οικονομικό, οργανωτικό, πολιτικό και κοινωνικοπολιτισμικό επίπεδο. Μέσα και από τα αποτελέσματα της έρευνας που έχει πραγματοποιηθεί, επιβεβαιώνεται, πως επιβάλλονται άμεσες ενέργειες και να σχεδιαστεί μια στρατηγική με ολιστική προσέγγιση, ώστε να δομηθούν οι σωστοί μηχανισμοί πρόληψης και αντιμετώπισης του φαινομένου. Δεν υπάρχει άλλο περιθώριο για αποσπασματικές ενέργειες και δράσεις οι οποίες απλά κρύβουν το πρόβλημα κάτω από το χαλί ή δίνουν φρούδες ελπίδες χωρίς ουσιαστικό θετικό αποτέλεσμα.

Μιχάλης Αλεξόπουλος, Οργανωτικός Γραμματέας ΠΟΕΔ, Γενικός Γραμματέας Α.Κί.ΔΑ

Λεωνίδας Χατζηλοΐζου, Μέλος ΔΣ ΠΟΕΔ, Οργανωτικός Γραμματέας Α.Κί.ΔΑ

Αντρέας Θεοδώρου, Γενικός Αντιπρόσωπος ΠΟΕΔ, Αντιπρόεδρος Α.Κί.ΔΑ

[1] https://www.philenews.com/koinonia/eidiseis/article/1262962/dr-kostas-fantis-1-stoys-5-mathites-thyma-bias-sto-scholeio

[2] https://www.pi.ac.cy/pi/index.php?option=com_content&view=article&id=3221&Itemid=505&lang=el

[3] Ματσόπουλος, Α. (2005) Σχολική Ψυχολογία: Μια Νέα Επιστήμη. Αθήνα.

«Δεν μπορούμε πάντα να κτίσουμε το μέλλον για τους νέους μας, αλλά μπορούμε να κτίσουμε τους νέους μας για το μέλλον», Φραγκλίνος Ρούζβελτ.

Οι νέοι είναι το πιο σημαντικό κομμάτι κάθε κοινωνίας, αφού πρόκειται για τους αυριανούς πολίτες αλλά και τους μελλοντικούς ηγέτες της. Δυστυχώς, συναντάμε πολλές περιπτώσεις νεανικής παραβατικότητας, όπου ανήλικοι προβαίνουν σε απαράδεκτες πράξεις και εγκλήματα, βανδαλισμούς, χρήση ή διακίνηση ναρκωτικών, ξυλοδαρμούς και άλλα.

Η νεανική παραβατικότητα είναι ένα φαινόμενο το οποίο έχει οξυνθεί και συνεχίζει να οξύνεται τα τελευταία χρόνια, με ανησυχητικές προεκτάσεις. Η νεανική παραβατικότητα, πέραν από την έντονη παρουσία της στις σχολικές μονάδες, δεν αφήνει ανεπηρέαστη και την ευρύτερη κοινωνία αφού έχει γίνει πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας.

Τα τελευταία χρόνια έντονα και ανησυχητικά φαινόμενα εντός και εκτός των σχολικών μονάδων που έχουν δει το φως της δημοσιότητας, έχουν προβληματίσει έντονα την κοινωνία. Βανδαλισμοί, ναρκωτικά, βία, εκφοβιστικές συμπεριφορές και όχι μόνο, έχουν γίνει η νόρμα και πλέον ελάχιστο μας εκπλήσσουν. Δυστυχώς, οι εξαγγελίες και οι δηλώσεις από τους αρμόδιους δεν επιλύουν το πρόβλημα.

Η νεανική παραβατικότητα είναι ένα ζήτημα που αφορά το σύνολο της κοινωνίας και όχι μόνο ένα Υπουργείο ή μία Υπηρεσία. Όπως έχει αναφέρει η ΥΠΑΝ κ. Αθηνά Μιχαηλίδου σε πρόσφατες δηλώσεις της: «Οι ενέργειες θα πρέπει να είναι απόρροια ολοκληρωμένου σχεδιασμού και όχι μεμονωμένες ή σπασμωδικές». Η Πολιτεία οφείλει να καλέσει όλους τους εμπλεκόμενους φορείς σε γόνιμο και εξαντλητικό διάλογο, έτσι ώστε να καταρτιστεί εθνικό πλάνο αντιμετώπισης του φαινομένου και παράλληλα να φροντίσει στην υλοποίησή του. Το πλάνο πρέπει να περιέχει συγκεκριμένες δράσεις οι οποίες θα εφαρμοστούν από καθορισμένους φορείς, με χρονοδιαγράμματα. Σε τακτά χρονικά διαστήματα το πλάνο πρέπει να αξιολογείται, να αναθεωρείται και να εξελίσσεται. Εμπειρίες και καινοτομίες άλλων χωρών μπορούν να βοηθήσουν, μετά από απαραίτητη προσαρμογή στα κυπριακά δεδομένα.

Το Ευρωπαϊκό δίκτυο πρόληψης του εγκλήματος (EUCPN), του οποίου ο στόχος είναι να διαχύσει καλές στρατηγικές πρόληψης του εγκλήματος ανάμεσα στα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης,  προσφέρει ποικιλία εμπειριών και πρακτικών που έχουν εφαρμόσει άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η Ισλανδία όπου τις δεκαετίες του 80 και του 90 αντιμετώπιζε τεράστια προβλήματα νεανικής παραβατικότητας. Η νεολαία ήταν εκτός ελέγχου! Με γενναίες αποφάσεις και τη συνεισφορά της κοινωνίας, έχουν λύσει με επιτυχία αυτό το πρόβλημα.

Πιο κάτω παρατίθενται κάποιες προσωπικές εισηγήσεις που θα μπορούσαν να περιληφθούν στο πλάνο:

1. Επιμόρφωση γονιών: Από τους πρώτους μήνες της εγκυμοσύνης μέχρι την ενηλικίωση του παιδιού, σε κάθε στάδιο οι νέοι γονείς θα πρέπει να παρακολουθούν δωρεάν αλλά υποχρεωτικά σεμινάρια που θα διοργανώνει η Πολιτεία. Μερικές ώρες κάθε κάποια χρόνια, θα είναι πολύτιμες για μια μεγάλη μερίδα νέων γονέων. Από τη φάση της εγκυμοσύνης, στα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού, στα πρώτα χρόνια στο νηπιαγωγείο, το δημοτικό, στην εφηβεία και σε άλλες σημαντικές καμπές της ζωής του παιδιού. Οι γονείς θα μπορούν να επιμορφωθούν σε κάθε στάδιο της ζωής του παιδιού τους, να γνωρίζουν από πριν τι να περιμένουν και πώς να διαχειριστούν δυσκολίες που θα προκύψουν.
2. Προγεννητική και βρεφική στήριξη: Μεταξύ του τρίτου τριμήνου και του δεύτερου έτους της ζωής του παιδιού, νοσοκόμες επισκέπτονται μητέρες με χαμηλό εισόδημα. Κατά τη διάρκεια αυτών των επισκέψεων, οι νοσηλευτές επικεντρώνονται στην υγεία της μητέρας και του παιδιού, στα συστήματα υποστήριξης στη ζωή της μητέρας και στην εγγραφή της μητέρας και του παιδιού σε προγράμματα υγείας και υποστηρικτικών υπηρεσιών. Το πρόγραμμα έχει εφαρμοστεί με επιτυχία στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, όπου σύμφωνα με μια 15ετή μελέτη παρακολούθησης, μειώθηκαν τα ποσοστά παιδικής κακοποίησης, φυγής και η εγκληματικότητα των ανηλίκων.
3. Στήριξη γονιών, παιδιών και σχολικών μονάδων: Σύμβουλοι αλλά και ψυχολόγοι πρέπει να είναι στη διάθεση των οικογενειών σε περίπτωση που το χρειαστούν, δωρεάν από την Πολιτεία. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί σε μονογονεϊκές οικογένειες, οικογένειες χαμηλού εισοδηματικού ή μορφωτικού επιπέδου, οικογένειες με ιστορικό βίας και εγκληματικότητας κ.ά. Παράλληλα, οι σχολικές μονάδες πρέπει να ενισχυθούν με περισσότερους ψυχολόγους. Σε περιπτώσεις παιδιών με έντονη παραβατική συμπεριφορά στο σχολείο, πρέπει να ειδοποιούνται οι υπηρεσίες κοινωνικής ευημερίας και να έχει η οικογένεια πρόσβαση σε ψυχολόγο.
4. Ενδυνάμωση γονέων - παιδιών: Άλλο ένα πρόγραμμα το οποίο έχει εφαρμοστεί με επιτυχία, στην Ινδία. Το πρόγραμμα διάρκειας 12 βδομάδων βοήθησε γονείς παιδιών που έχουν σημαντικά προβλήματα συμπεριφοράς, μεταξύ δύο και επτά ετών, να μάθουν τεχνικές ανατροφής του παιδιού τους. Η πρωτοβουλία βάζει γονείς και παιδιά σε καταστάσεις όπου μπορούν να αλληλεπιδράσουν. Οι γονείς καθοδηγούνται από έναν θεραπευτή που τους καθοδηγεί για τους καλύτερους τρόπους αντίδρασης είτε στη θετική είτε στην αρνητική συμπεριφορά του παιδιού τους. Χάρη στο πρόγραμμα, η υπερκινητικότητα, η ελλειμματική προσοχή, η επιθετικότητα και η ανησυχητική συμπεριφορά των παιδιών έχουν μειωθεί.
5. Υπηρεσίες κοινωνικής ευημερίας: Πρέπει να επιδιωχθεί επαρκής στελέχωση υπηρεσιών κοινωνικής ευημερίας, έτσι ώστε πραγματικά να στηρίζουν και να προστατεύουν τους ανήλικους. Οποιεσδήποτε καταγγελίες ή υποψίες, να εξετάζονται άμεσα και επαρκώς.
6. Επικαιροποίηση νομοθεσίας για νεανική παραβατικότητα και εφαρμογή της: Αν και υπάρχει νομοθεσία για αντιμετώπιση της νεανικής παραβατικότητας, δυστυχώς δεν έχει εφαρμοστεί. Μια νομοθεσία για να έχει ουσία, πρέπει να μπορεί να εφαρμοστεί από το Κράτος και γι’ αυτό τον σκοπό πρέπει να αναθεωρηθεί.
7. Οι γονείς πρέπει να είναι υπόλογοι για τη συμπεριφορά των παιδιών τους. Οι γονείς οφείλουν να αποζημιώνουν το εκάστοτε θύμα, σε περίπτωση που το παιδί τους προβεί σε βανδαλισμό ή καταστροφή περιουσίας.
8. Τα παιδιά πρέπει να έχουν πρόσβαση σε υγιείς και ευχάριστες δραστηριότητες. Για αυτό τον σκοπό, η κάθε οικογένεια θα μπορούσε να λαμβάνει ετήσια επιχορήγηση για κάθε παιδί για συμμετοχή του σε αθλητικές ή άλλες δραστηριότητες. Παρόμοιο πρόγραμμα έχει εφαρμοστεί με επιτυχία στην Ισλανδία.
9. Καλύτερες υποδομές: Το Κράτος οφείλει να επενδύσει σημαντικά ποσά για δημιουργία κατάλληλων υποδομών και χώρων (γήπεδα, θέατρα, πάρκα και άλλα), τα οποία να μπορούν να αξιοποιούνται από τη νεολαία, αλλά και την ευρύτερη κοινωνία για υγιή απασχόληση.
10. Απαγόρευση κυκλοφορίας: Μια τολμηρή απόφαση η οποία λήφθηκε στην Ισλανδία με θεαματικά αποτελέσματα. Παιδιά κάτω των 16 ετών πρέπει να είναι στο σπίτι μετά από καθορισμένη ώρα (στην Ισλανδία ήταν 10 το βράδυ). Σε περίπτωση παραβίασης του ορίου, υπόλογοι πρέπει να είναι και οι γονείς.
11. Οριοθέτηση χρήσης κινητών τηλεφώνων και κοινωνικών δικτύων: Σύσταση προς τους γονείς, με βάση ερευνητικά δεδομένα, ως προς την ημερήσια διάρκεια ανά ηλικία που πρέπει να χρησιμοποιούν ηλεκτρονικές συσκευές τα παιδιά τους. Απαγόρευση πώλησης κινητών τηλεφώνων για χρήση από παιδιά μικρής ηλικίας. Απαγόρευση χρήσης κοινωνικών δικτύων πριν από συγκεκριμένη ηλικία. Καθορισμός ημερήσιου ορίου χρήσης ηλεκτρονικών συσκευών πάνω από το οποίο θεωρείται γονική αμέλεια.
12. Απαγόρευση πώλησης συγκεκριμένων ειδών σε παιδιά κάτω των 16: Η πώληση αναπτήρων, σπίρτων, πυροτεχνημάτων, αλκοόλ, τσιγάρων και άλλων αντικειμένων πρέπει να απαγορευθεί δια νόμου. Ενήλικες που παραβαίνουν τον νόμο και προμηθεύουν ανήλικους με απαγορευμένα είδη, να υπόκεινται σε αυστηρές συνέπειες.
13. Προστασία σχολικών μονάδων και δημόσιων χώρων: Στα 250 ανήλθαν τα περιστατικά παραβατικότητας σε σχολικές μονάδες από το 2022 μέχρι σήμερα, σύμφωνα με τον βοηθό Αρχηγό της Αστυνομίας, κ. Ιωάννη Γεωργίου. Όπου χρειάζεται, για προστασία αυτών των χώρων κατά τις βραδινές ώρες, να γίνει εγκατάσταση κατάλληλης περίφραξης, πρόσληψη προσωπικού ασφαλείας, εγκατάσταση συστημάτων ασφαλείας, καμερών και προβολέων για φωτισμό.
14. Αξιοποίηση των σχολικών χώρων: Κατά τις ώρες μη λειτουργίας των σχολείων, οι εξωτερικοί χώροι να μπορούν να αξιοποιηθούν από τις κοινότητες και τους πολίτες. Δημιουργία προγράμματος αξιοποίησης στο οποίο φυσικά να υπάρχει υπεύθυνος φορέας που να εποπτεύει την αξιοποίηση, έτσι ώστε οι χώροι να διατηρούνται καθαροί και σε άρτια κατάσταση. Τα σχολεία να γίνουν σημείο αναφοράς για την κοινότητα και να τυγχάνουν του ανάλογου σεβασμού.
15. Αύξηση των περιπόλων της αστυνομίας σε περιοχές που συχνάζουν νέοι και υπήρξαν βανδαλισμοί ή άλλες εγκληματικές ενέργειες στο παρελθόν.
16. Πρόσβαση σε πληροφορίες: Στη Φινλανδία εφαρμόστηκε πρόγραμμα ψηφιακής αστυνόμευσης, στόχος του οποίου ήταν η παροχή ευκαιριών σε νέους και νέες να έχουν αλληλεπίδραση με τις αστυνομικές αρχές με εύκολο και πρακτικό τρόπο. Μέσω των κοινωνικών δικτύων η αστυνομία στο Ελσίνκι ενημερώνει τους νέους για νόμους και κανόνες για τους οποίους μπορεί να έχουν απορίες, καθώς και για τις δράσεις της αστυνομίας.
17. Ενημέρωση μαθητών/τριών σε Γυμνάσια και Λύκεια για τα ναρκωτικά από την ΥΚΑΝ καθώς και έλεγχοι σε σχολεία υψηλής επικινδυνότητας.
18. Αναθεώρηση των κανονισμών λειτουργίας των σχολείων για αντιμετώπιση της σχολικής παραβατικότητας. Εφαρμογή εναλλακτικού προγράμματος εκπαίδευσης για μαθητές/μαθήτριες που δεν μπορούν να ακολουθήσουν τους κανόνες του σχολείου ή να συνυπάρξουν ήρεμα στο σχολικό περιβάλλον. Στη Σλοβενία, για παράδειγμα, λειτουργούν ειδικά σχολεία για παιδιά με συναισθηματικές και συμπεριφορικές διαταραχές, με στόχο τη στήριξη παιδιών που φοιτούν σε αυτά τα σχολεία ή σε άλλα συνηθισμένα σχολεία.
19. Στήριξη μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες και μαθητών με μεταναστευτική βιογραφία: Ένας από τους κυριότερους λόγους της σχολικής παραβατικότητας είναι οι μαθησιακές δυσκολίες και η αδυναμία παρακολούθησης του μαθήματος. Μικρά παιδιά με μεταναστευτική βιογραφία που δεν γνωρίζουν την ελληνική γλώσσα, θα πρέπει να έχουν την ευκαιρία εξοικείωσης με τη γλώσσα πριν ενταχθούν στο σχολικό περιβάλλον.
20. Καλλιέργεια υπευθυνότητας: Η υπευθυνότητα στα παιδιά μπορεί να καλλιεργηθεί με συγκεκριμένες δράσεις στο σχολικό περιβάλλον (καθαριότητα αιθουσών και σχολικών χώρων, διαμοιρασμός ή ετοιμασία προγεύματος κ.ά.), αλλά και μέσω ευκαιριών για εθελοντική εργασία στην κοινότητα. Το παράδειγμα της Ιαπωνίας είναι χαρακτηριστικό.

Τέλος, πιστή εφαρμογή και τήρηση όλων των κανόνων που θα εφαρμοστούν ή νόμων που θα ψηφιστούν. Σε αντίθετη περίπτωση το όλο εγχείρημα θα αποτύχει.

Η κυπριακή κοινωνία βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή. Δυστυχώς η ανεπάρκεια πολλών υπηρεσιών αλλά και η δική μας ανοχή και αδιαφορία, έχουν δημιουργήσει ένα κοινωνικό φαινόμενο που ομοιάζει με ωρολογιακή βόμβα. Άμεσα, με τολμηρές αλλά επιβαλλόμενες αποφάσεις, οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε το φαινόμενο της νεανικής παραβατικότητας και να προστατέψουμε την Κύπρο του αύριο.

Λεωνίδας Χατζηλοΐζου, Μέλος Δ.Σ. ΠΟΕΔ, Οργανωτικός Γραμματέας Α.Κί.ΔΑ.