«Δεν μπορούμε πάντα να κτίσουμε το μέλλον για τους νέους μας, αλλά μπορούμε να κτίσουμε τους νέους μας για το μέλλον», Φραγκλίνος Ρούζβελτ.
Οι νέοι είναι το πιο σημαντικό κομμάτι κάθε κοινωνίας, αφού πρόκειται για τους αυριανούς πολίτες αλλά και τους μελλοντικούς ηγέτες της. Δυστυχώς, συναντάμε πολλές περιπτώσεις νεανικής παραβατικότητας, όπου ανήλικοι προβαίνουν σε απαράδεκτες πράξεις και εγκλήματα, βανδαλισμούς, χρήση ή διακίνηση ναρκωτικών, ξυλοδαρμούς και άλλα.
Η νεανική παραβατικότητα είναι ένα φαινόμενο το οποίο έχει οξυνθεί και συνεχίζει να οξύνεται τα τελευταία χρόνια, με ανησυχητικές προεκτάσεις. Η νεανική παραβατικότητα, πέραν από την έντονη παρουσία της στις σχολικές μονάδες, δεν αφήνει ανεπηρέαστη και την ευρύτερη κοινωνία αφού έχει γίνει πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας.
Τα τελευταία χρόνια έντονα και ανησυχητικά φαινόμενα εντός και εκτός των σχολικών μονάδων που έχουν δει το φως της δημοσιότητας, έχουν προβληματίσει έντονα την κοινωνία. Βανδαλισμοί, ναρκωτικά, βία, εκφοβιστικές συμπεριφορές και όχι μόνο, έχουν γίνει η νόρμα και πλέον ελάχιστο μας εκπλήσσουν. Δυστυχώς, οι εξαγγελίες και οι δηλώσεις από τους αρμόδιους δεν επιλύουν το πρόβλημα.
Η νεανική παραβατικότητα είναι ένα ζήτημα που αφορά το σύνολο της κοινωνίας και όχι μόνο ένα Υπουργείο ή μία Υπηρεσία. Όπως έχει αναφέρει η ΥΠΑΝ κ. Αθηνά Μιχαηλίδου σε πρόσφατες δηλώσεις της: «Οι ενέργειες θα πρέπει να είναι απόρροια ολοκληρωμένου σχεδιασμού και όχι μεμονωμένες ή σπασμωδικές». Η Πολιτεία οφείλει να καλέσει όλους τους εμπλεκόμενους φορείς σε γόνιμο και εξαντλητικό διάλογο, έτσι ώστε να καταρτιστεί εθνικό πλάνο αντιμετώπισης του φαινομένου και παράλληλα να φροντίσει στην υλοποίησή του. Το πλάνο πρέπει να περιέχει συγκεκριμένες δράσεις οι οποίες θα εφαρμοστούν από καθορισμένους φορείς, με χρονοδιαγράμματα. Σε τακτά χρονικά διαστήματα το πλάνο πρέπει να αξιολογείται, να αναθεωρείται και να εξελίσσεται. Εμπειρίες και καινοτομίες άλλων χωρών μπορούν να βοηθήσουν, μετά από απαραίτητη προσαρμογή στα κυπριακά δεδομένα.
Το Ευρωπαϊκό δίκτυο πρόληψης του εγκλήματος (EUCPN), του οποίου ο στόχος είναι να διαχύσει καλές στρατηγικές πρόληψης του εγκλήματος ανάμεσα στα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προσφέρει ποικιλία εμπειριών και πρακτικών που έχουν εφαρμόσει άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η Ισλανδία όπου τις δεκαετίες του 80 και του 90 αντιμετώπιζε τεράστια προβλήματα νεανικής παραβατικότητας. Η νεολαία ήταν εκτός ελέγχου! Με γενναίες αποφάσεις και τη συνεισφορά της κοινωνίας, έχουν λύσει με επιτυχία αυτό το πρόβλημα.
Πιο κάτω παρατίθενται κάποιες προσωπικές εισηγήσεις που θα μπορούσαν να περιληφθούν στο πλάνο:
- Επιμόρφωση γονιών: Από τους πρώτους μήνες της εγκυμοσύνης μέχρι την ενηλικίωση του παιδιού, σε κάθε στάδιο οι νέοι γονείς θα πρέπει να παρακολουθούν δωρεάν αλλά υποχρεωτικά σεμινάρια που θα διοργανώνει η Πολιτεία. Μερικές ώρες κάθε κάποια χρόνια, θα είναι πολύτιμες για μια μεγάλη μερίδα νέων γονέων. Από τη φάση της εγκυμοσύνης, στα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού, στα πρώτα χρόνια στο νηπιαγωγείο, το δημοτικό, στην εφηβεία και σε άλλες σημαντικές καμπές της ζωής του παιδιού. Οι γονείς θα μπορούν να επιμορφωθούν σε κάθε στάδιο της ζωής του παιδιού τους, να γνωρίζουν από πριν τι να περιμένουν και πώς να διαχειριστούν δυσκολίες που θα προκύψουν.
- Προγεννητική και βρεφική στήριξη: Μεταξύ του τρίτου τριμήνου και του δεύτερου έτους της ζωής του παιδιού, νοσοκόμες επισκέπτονται μητέρες με χαμηλό εισόδημα. Κατά τη διάρκεια αυτών των επισκέψεων, οι νοσηλευτές επικεντρώνονται στην υγεία της μητέρας και του παιδιού, στα συστήματα υποστήριξης στη ζωή της μητέρας και στην εγγραφή της μητέρας και του παιδιού σε προγράμματα υγείας και υποστηρικτικών υπηρεσιών. Το πρόγραμμα έχει εφαρμοστεί με επιτυχία στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, όπου σύμφωνα με μια 15ετή μελέτη παρακολούθησης, μειώθηκαν τα ποσοστά παιδικής κακοποίησης, φυγής και η εγκληματικότητα των ανηλίκων.
- Στήριξη γονιών, παιδιών και σχολικών μονάδων: Σύμβουλοι αλλά και ψυχολόγοι πρέπει να είναι στη διάθεση των οικογενειών σε περίπτωση που το χρειαστούν, δωρεάν από την Πολιτεία. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί σε μονογονεϊκές οικογένειες, οικογένειες χαμηλού εισοδηματικού ή μορφωτικού επιπέδου, οικογένειες με ιστορικό βίας και εγκληματικότητας κ.ά. Παράλληλα, οι σχολικές μονάδες πρέπει να ενισχυθούν με περισσότερους ψυχολόγους. Σε περιπτώσεις παιδιών με έντονη παραβατική συμπεριφορά στο σχολείο, πρέπει να ειδοποιούνται οι υπηρεσίες κοινωνικής ευημερίας και να έχει η οικογένεια πρόσβαση σε ψυχολόγο.
- Ενδυνάμωση γονέων - παιδιών: Άλλο ένα πρόγραμμα το οποίο έχει εφαρμοστεί με επιτυχία, στην Ινδία. Το πρόγραμμα διάρκειας 12 βδομάδων βοήθησε γονείς παιδιών που έχουν σημαντικά προβλήματα συμπεριφοράς, μεταξύ δύο και επτά ετών, να μάθουν τεχνικές ανατροφής του παιδιού τους. Η πρωτοβουλία βάζει γονείς και παιδιά σε καταστάσεις όπου μπορούν να αλληλεπιδράσουν. Οι γονείς καθοδηγούνται από έναν θεραπευτή που τους καθοδηγεί για τους καλύτερους τρόπους αντίδρασης είτε στη θετική είτε στην αρνητική συμπεριφορά του παιδιού τους. Χάρη στο πρόγραμμα, η υπερκινητικότητα, η ελλειμματική προσοχή, η επιθετικότητα και η ανησυχητική συμπεριφορά των παιδιών έχουν μειωθεί.
- Υπηρεσίες κοινωνικής ευημερίας: Πρέπει να επιδιωχθεί επαρκής στελέχωση υπηρεσιών κοινωνικής ευημερίας, έτσι ώστε πραγματικά να στηρίζουν και να προστατεύουν τους ανήλικους. Οποιεσδήποτε καταγγελίες ή υποψίες, να εξετάζονται άμεσα και επαρκώς.
- Επικαιροποίηση νομοθεσίας για νεανική παραβατικότητα και εφαρμογή της: Αν και υπάρχει νομοθεσία για αντιμετώπιση της νεανικής παραβατικότητας, δυστυχώς δεν έχει εφαρμοστεί. Μια νομοθεσία για να έχει ουσία, πρέπει να μπορεί να εφαρμοστεί από το Κράτος και γι’ αυτό τον σκοπό πρέπει να αναθεωρηθεί.
- Οι γονείς πρέπει να είναι υπόλογοι για τη συμπεριφορά των παιδιών τους. Οι γονείς οφείλουν να αποζημιώνουν το εκάστοτε θύμα, σε περίπτωση που το παιδί τους προβεί σε βανδαλισμό ή καταστροφή περιουσίας.
- Τα παιδιά πρέπει να έχουν πρόσβαση σε υγιείς και ευχάριστες δραστηριότητες. Για αυτό τον σκοπό, η κάθε οικογένεια θα μπορούσε να λαμβάνει ετήσια επιχορήγηση για κάθε παιδί για συμμετοχή του σε αθλητικές ή άλλες δραστηριότητες. Παρόμοιο πρόγραμμα έχει εφαρμοστεί με επιτυχία στην Ισλανδία.
- Καλύτερες υποδομές: Το Κράτος οφείλει να επενδύσει σημαντικά ποσά για δημιουργία κατάλληλων υποδομών και χώρων (γήπεδα, θέατρα, πάρκα και άλλα), τα οποία να μπορούν να αξιοποιούνται από τη νεολαία, αλλά και την ευρύτερη κοινωνία για υγιή απασχόληση.
- Απαγόρευση κυκλοφορίας: Μια τολμηρή απόφαση η οποία λήφθηκε στην Ισλανδία με θεαματικά αποτελέσματα. Παιδιά κάτω των 16 ετών πρέπει να είναι στο σπίτι μετά από καθορισμένη ώρα (στην Ισλανδία ήταν 10 το βράδυ). Σε περίπτωση παραβίασης του ορίου, υπόλογοι πρέπει να είναι και οι γονείς.
- Οριοθέτηση χρήσης κινητών τηλεφώνων και κοινωνικών δικτύων: Σύσταση προς τους γονείς, με βάση ερευνητικά δεδομένα, ως προς την ημερήσια διάρκεια ανά ηλικία που πρέπει να χρησιμοποιούν ηλεκτρονικές συσκευές τα παιδιά τους. Απαγόρευση πώλησης κινητών τηλεφώνων για χρήση από παιδιά μικρής ηλικίας. Απαγόρευση χρήσης κοινωνικών δικτύων πριν από συγκεκριμένη ηλικία. Καθορισμός ημερήσιου ορίου χρήσης ηλεκτρονικών συσκευών πάνω από το οποίο θεωρείται γονική αμέλεια.
- Απαγόρευση πώλησης συγκεκριμένων ειδών σε παιδιά κάτω των 16: Η πώληση αναπτήρων, σπίρτων, πυροτεχνημάτων, αλκοόλ, τσιγάρων και άλλων αντικειμένων πρέπει να απαγορευθεί δια νόμου. Ενήλικες που παραβαίνουν τον νόμο και προμηθεύουν ανήλικους με απαγορευμένα είδη, να υπόκεινται σε αυστηρές συνέπειες.
- Προστασία σχολικών μονάδων και δημόσιων χώρων: Στα 250 ανήλθαν τα περιστατικά παραβατικότητας σε σχολικές μονάδες από το 2022 μέχρι σήμερα, σύμφωνα με τον βοηθό Αρχηγό της Αστυνομίας, κ. Ιωάννη Γεωργίου. Όπου χρειάζεται, για προστασία αυτών των χώρων κατά τις βραδινές ώρες, να γίνει εγκατάσταση κατάλληλης περίφραξης, πρόσληψη προσωπικού ασφαλείας, εγκατάσταση συστημάτων ασφαλείας, καμερών και προβολέων για φωτισμό.
- Αξιοποίηση των σχολικών χώρων: Κατά τις ώρες μη λειτουργίας των σχολείων, οι εξωτερικοί χώροι να μπορούν να αξιοποιηθούν από τις κοινότητες και τους πολίτες. Δημιουργία προγράμματος αξιοποίησης στο οποίο φυσικά να υπάρχει υπεύθυνος φορέας που να εποπτεύει την αξιοποίηση, έτσι ώστε οι χώροι να διατηρούνται καθαροί και σε άρτια κατάσταση. Τα σχολεία να γίνουν σημείο αναφοράς για την κοινότητα και να τυγχάνουν του ανάλογου σεβασμού.
- Αύξηση των περιπόλων της αστυνομίας σε περιοχές που συχνάζουν νέοι και υπήρξαν βανδαλισμοί ή άλλες εγκληματικές ενέργειες στο παρελθόν.
- Πρόσβαση σε πληροφορίες: Στη Φινλανδία εφαρμόστηκε πρόγραμμα ψηφιακής αστυνόμευσης, στόχος του οποίου ήταν η παροχή ευκαιριών σε νέους και νέες να έχουν αλληλεπίδραση με τις αστυνομικές αρχές με εύκολο και πρακτικό τρόπο. Μέσω των κοινωνικών δικτύων η αστυνομία στο Ελσίνκι ενημερώνει τους νέους για νόμους και κανόνες για τους οποίους μπορεί να έχουν απορίες, καθώς και για τις δράσεις της αστυνομίας.
- Ενημέρωση μαθητών/τριών σε Γυμνάσια και Λύκεια για τα ναρκωτικά από την ΥΚΑΝ καθώς και έλεγχοι σε σχολεία υψηλής επικινδυνότητας.
- Αναθεώρηση των κανονισμών λειτουργίας των σχολείων για αντιμετώπιση της σχολικής παραβατικότητας. Εφαρμογή εναλλακτικού προγράμματος εκπαίδευσης για μαθητές/μαθήτριες που δεν μπορούν να ακολουθήσουν τους κανόνες του σχολείου ή να συνυπάρξουν ήρεμα στο σχολικό περιβάλλον. Στη Σλοβενία, για παράδειγμα, λειτουργούν ειδικά σχολεία για παιδιά με συναισθηματικές και συμπεριφορικές διαταραχές, με στόχο τη στήριξη παιδιών που φοιτούν σε αυτά τα σχολεία ή σε άλλα συνηθισμένα σχολεία.
- Στήριξη μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες και μαθητών με μεταναστευτική βιογραφία: Ένας από τους κυριότερους λόγους της σχολικής παραβατικότητας είναι οι μαθησιακές δυσκολίες και η αδυναμία παρακολούθησης του μαθήματος. Μικρά παιδιά με μεταναστευτική βιογραφία που δεν γνωρίζουν την ελληνική γλώσσα, θα πρέπει να έχουν την ευκαιρία εξοικείωσης με τη γλώσσα πριν ενταχθούν στο σχολικό περιβάλλον.
- Καλλιέργεια υπευθυνότητας: Η υπευθυνότητα στα παιδιά μπορεί να καλλιεργηθεί με συγκεκριμένες δράσεις στο σχολικό περιβάλλον (καθαριότητα αιθουσών και σχολικών χώρων, διαμοιρασμός ή ετοιμασία προγεύματος κ.ά.), αλλά και μέσω ευκαιριών για εθελοντική εργασία στην κοινότητα. Το παράδειγμα της Ιαπωνίας είναι χαρακτηριστικό.
Τέλος, πιστή εφαρμογή και τήρηση όλων των κανόνων που θα εφαρμοστούν ή νόμων που θα ψηφιστούν. Σε αντίθετη περίπτωση το όλο εγχείρημα θα αποτύχει.
Η κυπριακή κοινωνία βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή. Δυστυχώς η ανεπάρκεια πολλών υπηρεσιών αλλά και η δική μας ανοχή και αδιαφορία, έχουν δημιουργήσει ένα κοινωνικό φαινόμενο που ομοιάζει με ωρολογιακή βόμβα. Άμεσα, με τολμηρές αλλά επιβαλλόμενες αποφάσεις, οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε το φαινόμενο της νεανικής παραβατικότητας και να προστατέψουμε την Κύπρο του αύριο.
Λεωνίδας Χατζηλοΐζου, Μέλος Δ.Σ. ΠΟΕΔ, Οργανωτικός Γραμματέας Α.Κί.ΔΑ.